ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԳԱՆՁԵՐԸ

Զվարթնոց միջազգային օդանավակայանը Հայաստանի ամենամեծ օդանավակայանն է, որը գտնվում է Երևանից 12 կիլոմետր հեռավորության վրա։
Երևանի «Զվարթնոց» օդանավակայանն իր անվանունը ստացել է ի պատիվ մոտակայքում գտնվող հին հայկական «Զվարթնոց» տաճարի։
Երևանի «Զվարթնոց» միջազգային օդանավակայանը սկսել է գործել դեռևս 1961 թվականից: Հետագայում օդանավակայանը միջազգային չափանիշներին համապատասխանեցնելու նպատակով ամբողջությամբ վերանորոգվել է։ Ուղևորային նոր համալիրը շահագործման հանձնվեց 2011թ. աշնանը: 2013թ. հունվարի 30-ին Դուբայում «Զարգացող օդանավակայանների երկրորդ ամենամյա համաժողով-ցուցահանդեսի» ընթացքում հրապարակվեցին ավելի քան 20 անվանակարգերում քվեարկությունների արդյունքները՝ համաձայն որոնց Երևանի «Զվարթնոց» միջազգային օդանավակայանը ճանաչվեց «Ռուսաստանի, ԱՊՀ և Բալթյան երկրների լավագույն օդանավակայան»:

Երևանի 2800-ամյակի պուրակ, որը նաև հայտնի է որպես Վարդանյանների պուրակ, բացվել է 2019 թվականի մայիսի 10-ին՝ նվիրված Երևանի հիմնադրման 2800-ամյակին: Գտնվում է Կենտրոն վարչական շրջանում՝ Իտալիայի, Բեյրութի, Մովսես Խորենացու և Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչի փողոցների միջև: Պուրակը զբաղեցնում է 7500 քմ տարածք, ներառում է 369 ծառ, 5 տեսակ գունավոր լուսավորված շատրվաններ և գրանիտե սալիկներով մոզաիկա-արահետ: Պուրակում տեղադրված են յոթ բրոնզե արձաններ, այդ թվում Ուրարտական ոճի արձաններ և խորհրդանշում են 1970-1980-ականների Երևանի երեխաներին: Վարդանյանների ընտանիքը պարտավորվել է պուրակի սպասարկմամբ զբաղվել 99 տարի:

Հանրապետության հրապարակը Երևանի կենտրոնական քաղաքային հրապարակն է և մայրաքաղաքի գլխավոր ճարտարապետական ​​համալիրներից մեկը:
Երևանի «այցեքարտը» կամ «սիրտը»` Հանրապետության հրապարակը, ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի 1924-1936 թթ. նախագծած Երևանի գլխավոր հատակագծի հիմքն է, որը գտնվում է քաղաքի կենտրոնական մասում՝ Աբովյան, Նալբանդյան, Ամիրյան, Վ. Սարգսյան փողոցների և Տիգրան Մեծի պողոտան միավորող հանգույցում։
Հանրապետության հրապարակում` Հայաստանի պատմության թանգարանի առջև, գտնվում են Երևանի կենտրոնական երգող շատրվանները։ Հանրապետության հրապարակը երևանցիների ժամանցի սիրելի վայրերից է: Այստեղ հաճախ կազմակերպվում են բացօթյա համերգներ, որոնք սովորաբար ավարտվում են շքեղ հրավառությամբ: Ամեն տարի Հանրապետության հրապարակում կանգնեցվում է հանրապետության ամենամեծ գլխավոր Ամանորյա տոնածառը և Ամանօրյա գիշերը կազմակերպվում է տոնական միջոցառում։

Հյուսիսային պողոտա, Երևան քաղաքի երկու գլխավոր՝ Ազատության և Հանրապետության հրապարակներն անկյունագծով միմյանց կապող գլխավոր հետիոտն փողոց։ Պողոտան իր անվանումը ստացել է Հանրապետության հրապարակից դեպի հյուսիս ձգված լինելու շնորհիվ։
Երեկոյան Հյուսիսային պողոտան լեփ-լեցուն է մարդկանցով, կյանքով և էներգիայով։ Հյուսիսային պողոտայի գործնական կյանքի եռուզեռը իր տեղը զիջում է երեկոյան ժամանցին․ սրճարաններն ու ռեստորանները լցվում են այցելուներով, մարդիկ զբոսնում են լայն փողոցով, նստում նստարաններին՝ հետևելով ծավալվող անցուդարձին։ Ամառային տաք երեկոներին այստեղ կհանդիպեք փողոցային երաժիշտների, մնջախաղացների, նկարիչների և այլ ստեղծագործ մարդկանց: Հատկապես, բրենդային խանութների սիրահարները կարող են գտնել այստեղ այն ամենը, ինչ փնտրում են՝ հագուստ, կոշիկ, աքսեսուարներ, օծանելիք: Հյուսիսային պողոտայում նաև բջջային հեռահաղորդակցության օպերատորներն ունեն խանութ-կենտրոններ։

Կարապի լիճն անվանվել է Չայկովսկու «Կարապի լիճ» բալետի պատվին: Այն գտնվում է Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի մոտ: Լճի մակերեսը 2490 մ2 է: Նրա մի հատվածը`1200 մ2 մակերեսով, 2005 թվականից ի վեր ձմռանը ծառայում է որպես սահադաշտ: Կարապի լճի տարածքում են գտնվում Առնո Բաբաջանյանի հուշարձանը, «Մեղեդի» քանդակը։

Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան Հայաստանի Ազգային Օպերայի և Բալետի թատրոնը հիմնվել է 1933 թվականի հունվարի 20-ին։
Օպերայի և բալետի թատրոնն իր ուրույն տեղն է զբաղեցնում մայրաքաղաքի կյանքում։ Երևանի հենց կենտրոնում գտնվող թատրոնը մշակութային կենտրոն է և մայրաքաղաքի ճարտարապետական ​​հաղթանակներից մեկը։
Օպերայի և բալետի թատրոնի բակում «Ազատության» հրապարակն է, որտեղ տեղադրված են հայոց մեծ բանաստեղծ Հովհաննես Թումանյանի և կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Սպենդիարյանի արձանները։ Ազատության հրապարակը երևանցիների և քաղաքի հյուրերի ամենասիրելի վայրերից է, քանի որ այն ոչ միայն մշակութային կենտրոն է, այլ նաև հաճելի վայր՝ զբոսնելու և վայելելու քաղաքի խախաղ մթնոլորտը։

Գեղարդի վանք (Գեղարդավանք, նաև Այրիվանք), միջնադարյան վանական համալիր Հայաստանում։ «Գեղարդ» անվանումը պատճառաբանվում է նրանով, որ այնտեղ 500 տարի պահվում էր սուրբ Գեղարդը (զենքի մի տեսակ)՝ այն նվիրական նիզակը, որով Գողգոթայում հռոմեացի հարյուրապետը խոցել է խաչված Քրիստոսի կողը։

Գոյություն ունի ավանդական տեսակետ, որի համաձայն, մի ազնվատոհմիկ ընտանիքից քույր և եղբայր որոշում են թողնել աշխարհիկ կյանքը և քրտնաջան աշխատանքով աստիճանաբար ժայռի մեջ բացում են մի տաճար։

Երևանի Մատենադարանում, ինչպես և Փարիզի Ազգային գրադարանում ու Բեռլինի Արքայական գրադարանում, պահվում են ձեռագրեր, ինքնագրեր, այդ թվում՝ Ավետարաններ, Սաղմոսարաններ, Ճառընտիրներ, Մաշտոցներ, Շարակնոցներ և Հայսմավուրքներ, որոնք կազմվել, ծաղկվել, գրվել ու ընդօրինակվել են Գեղարդավանքում։ 12-րդ դարով է թվագրված Այրիվանքի Փիլիպոս քահանայի կազմած Տոնապատճառը, որի կազմը Մատենադարանում պահվող հնագույն կազմերից մեկն է։

2018 թվականի դեկտեմբերի 7-ին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կենտրոնակայանում որոշում է կայացվել «Գեղարդի վանք և Ազատ գետի վերին հովիտ» տարածքին տալ ուժեղացված պաշտպանության կարգավիճակ (անգլ.՝ Enhanced protection)։

Հին հայկական արևապաշտական տաճար Գառնի գյուղում։ Գառնիի տաճարը միակ հեթանոսական և հունահռոմեական կառույցն է, որը պահպանվել է Հայստանի տարածքում:

Վիմագրական, մատենագիտական ու հնագիտական նյութերի համատեղումով պարզվել է, որ տաճարը կառուցել է մ. թ. 77 թվականին։

Տաճարը հելլենիստական շրջանի ճարտարապետությանը բնորոշ պերիպտեր տիպի կառույց է։ Տաճարը նվիրված էր Միհր Աստծուն՝ հայոց դիցարանում լույսի և արևի աստվածը:

2011 թ. «Գառնի» պատմամշակութային արգելոց-թանգարանն արժանացել է ՅՈւՆԵՍԿՕ-Հունաստան մշակութային լանդշաֆտների պահպանության և կառավարման բնագավառի «Մելինա Մերկուրի» միջազգային հիմնադրամի մրցանակին:

Քարերի սիմֆոնիա կամ «Բազալտե երգեհոն», բնական հուշարձան Ազատ գետի՝ Գառնի գյուղի տարածքում գտնվող ավազանում։ Ընդգրկված է Հայաստանի բնության հուշարձանների ցանկում։

Սիմֆոնիան ներկայանում է հսկա հնգանկյուն և վեցանկյուն բազալտե սյուներով (մոտ 50 մ բարձրության), որոնք զարմանալի սիմետրիկության պատճառով ձեռագործ են թվում։ Բնության կողմից կերտված, գետի վրա կախված այդ սյուների շարանը հիշեցնում է երաժշտական գործիք՝ «Բազալտե երգեհոն»։ Կիրճով հոսում է Ազատ գետը, լրացնելով քարե շքեղությունը ջրի աղմուկով։ Զարմանահրաշ այս ժայռերը գոյացել են բարձր ճնշման պայմաններում՝ հրաբխային լավայի սառչելու և բյուրեղացման արդյունքում։

ՄԱԿ-ի Զբոսաշրջային համաշխարհային կազմակերպության (UNWTO) 2013 թվականին «Vettor Giusti» զբոսաշրջային պաստառների մրցույթում՝ Եվրոպա կատեգորիայում, հաղթող ճանաչվեց Հայաստանը՝ «Քարերի Սիմֆոնիա» պաստառով՝ 44 անդամ-երկրների շարքում։

Եռահարկ կենտրոնում տեղակայված է աշխարհահռչակ և տեղական բրենդների  մոտ 100 խանութ։
«Դալմա Գարդեն Մոլ»-ում, բացի բազմաթիվ խանութներից, տեղակայված են նաև մանկական «PlayLab» և «Jump & Smile» ժամանցի կենտրոններ, բոուլինգ, «Սինեմա Սթար» մուլտիպլեքս կինոթատրոն, սննդի կենտրոն, «Երևան սիթի» հիպերմարկետ և այլն։

Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Հին ձեռագրերի պահպանման և ուսումնասիրության կենտրոն: Մատենադարանում է գտնվում հին հայկական ձեռագրերի աշխարհի ամենամեծ հավաքածուներից մեկը։
Մատենադարանի հավաքածուն ընդգրկում է ավելի քան 17 հազար հնագույն ձեռագիր, որից 14,5 հազարը` հայերեն է, իսկ 2,5 հազարը` օտարալեզու` արաբերեն, ասորերեն, պարսկերեն, հնդկական, ռուսերեն, վրացերեն, լատիներեն, եթովպերեն և այլ լեզուներով: Շատ գրքեր զարդարված են մանրանկարներով կամ ասեղնագործված են, պատյաններն ու կազմերը արծաթյա են, փղոսկրե, ագուցված թանկարժեք քարերով:

Պատմական այս տարածքը նախաքրիստոնեական շրջանում հայտնի երկրպագության վայր էր: Պեղումների ընթացքում այստեղ բացվել է ուրարտական ​​տաճարի հիմքերը, ինչպես նաև հայտնաբերվել է զոհասեղան և Ռուսա II թագավորի սեպագիր արձանագրությունը, որը վկայում է Հրազդան գետի ջրանցքի կառուցման մասին: Զվարթնոցի տարածքում է եղել հեթանոսական Տիր աստծու մեհյանը (դպրության և գիտությունների աստված)։
Քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունելուց հետո՝ հեթանոսական տաճարը վերածվել է եկեղեցու: Ենթադրվում է, որ Զվարթնոցի տաճարը կառուցվել է 643-652 թվականներին:
Տաճարը կանգուն է եղել մինչև 10-րդ դարի վերջը և, ամենայն հավանականությամբ, քանդվել է երկրաշարժի հետևանքով:
1989-ին տաճարն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում:

Կասկադ համալիրը քաղաքի իսկապես հոյակապ հատվածներից մեկն է, որտեղ արվեստը, քաղաքային աշխույժ կյանքը և ճարտարապետությունը, կանաչ տարածքները հիանալի միաձուլվում են իրար:
Տեղացիներն այս տարածքն անվանում են «Կասկադ»՝ քաղաքի ամենաբարձր բլուրներից մեկից քանդակազարդ հարթակների, շատրվանների ու կանաչ գոտիների վար «հոսելու» համար։
Կասկադի յուրաքանչյուր հարթակում կան շատրվանային գոտիներ, միջնադարյան արևային ժամացույցի քանդակներ։ Ձևավորման զարդաքանդակները հայկական են, հատկապես՝ Վանի ազգային սիմվոլներն են, քանի որ գլխավոր ճարտարապետ Ջիմ Թորոսյանը ծնունդով Վանից էր։ Համալիրի յուրահատուկություններից է, այն, որ ոչ մի հատվածում միանման ոչ մի քանդակ, զարդանախշ և հորինվածք չի կրկնվում։

Ջերարդ Գաֆէսճեան թանգարանը ծառայում է որպես գեղարվեստական ստեղծագործության և արտահայտչաձևերի ազգային կենտրոն և սերտորեն համագործակցում է արվեստասեր համայնքի հետ։ Թանգարանի հիմնական ուղղվածությունը համաշխարհային կերպարվեստի ներկայացումն է Հայաստանում։
Վերջերին տարիներին թանգարանի հավաքածուն հարստացավ ինչպես հայ, այնպես էլ օտարերկրյա վարպետների ստեղծագործություններով, ինչպիսիք են՝ Թալին Զաբունյանը (Ֆրանսիա), Սեմ Գրիգորյանը (Գերմանիա), Հարություն Ջինանյան (Ջինո) (Ռուսաստան), Վաչե Դեմիրճյանը (Ֆրանսիա), Լորեն Նիսուին։

Դեռևս 1800 ականներին հարյուրամյա Դիլիջանը հռչակված էր որպես ծաղկող մշակութային օջախ, առևտրային կենտրոն, որը հայտնի էր նաև իր խոհանոցով: Շրջակա բնաշխարհով գերված տարածաշրջանի մեծահարուստները հոսում էին դեպի Դիլիջան` ճանապարհ հարթելով քաղաքի միջազգային դիմագծի համար: 2004 թ.-ին Թուֆենկյանը սկսեց վերակառուցել քաղաքի պատմական թաղամասը (Շարամբեյանի փողոցը)` պահպանելով 19 դարի ճարտարապետությունը, ինչն այժմ կարող են տեսնել քաղաք եկող զբոսաշրջիկները: 19-րդ դարի Դիլիջանին հատուկ ոճով ձևավորված գեղեցիկ պատշգամբները ի ցույց են դնում քաղաքի դարերից եկող սերը փայտամշակման հանդեպ: Հին Դիլիջանում գտնվող «Եսայան» թանգարանը 19-րդ դարյա Դիլիջանին բնորոշ տան վերակառուցում է, որտեղ ցուցադրվում են տնային գործվածքների ու ձեռագործ աշխատանքների և տարածաշրջանային երաժշտական գործիքների հավաքածուներ:
Քայլելով Հին Դիլիջանի փողոցներով, կզգաք անցյալ դարաշրջանների մշակույթն ու շունչը: Մասնագիտացված արհեստանոցներում և ստուդիոներում վաճառվում են զարդեր, հագուստ, գորգեր, սպասք և փայտե փորագրությամբ գործեր և արվեստի ու արհեստի այլ նմուշներ, որոնք կյանք են ստացել Թուֆենկյանի` պատմական թաղամասին նոր շունչ տալուց հետո:

2012 թվականից սկսած Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի (WWF-Armenia) և ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարության կողմից իրականացվում է «Կովկասյան ազնվացեղ եղջերուի (Cervus elaphus maral) վերաբնակեցումը Հայաստանում» ծրագիրը՝ Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության (BMZ)՝ KfW Զարգացման բանկի միջոցով, WWF Գերմանիայի, Կովկասի բնության հիմնադրամի (CNF) աջակցությամբ։

Աննկարագրելի գեղեցիկ բնությունը Դիլիջանը դարձնում է ճամփորդելու համար ամենագրավիչ Վայրերից մեկը։ Բնության հրաշքներից մեկը` Պարզ լիճը թաքնված է Դիլիջանի արգելոց թավուտում, այն իր անվանումը ստացել է իր պարզության շնորհիվ։ Լիճն ունի սողանքային ծագում և չորս կողմից շրջապատված է անտառներով, ինչի շնորհիվ մարդիկ կարող են ամբողջովին կտրվել քաղաքի թոհուբոհից և լիակատար ընկղմվածություն բնության մեջ։ Լիճը սնուցում են աղբյուրների մաքրամաքուր ջրերը։
Լճի հայելային տարածությունը արտացոլում է նրան շրջապատող անտառի գույները։ Լճի ափին տրամադրվում են փոքր նավակներ, որոնցով կարող ենք նավարկել լճով։ Իսկ ջրի վրա նաև առկա է գեղեցիկ ռեստորանից։

Գոշավանքը հիմնադրվել է 13-րդ դարում՝ միջնադարի նշանավոր հոգևոր գիտնական, առակագիր և իրավագետ Մխիթար Գոշի կողմից: Վանքային համալիրը բաղկացած է մի քանի եկեղեցական և աշխարհիկ կառույցներից: Այս խմբի զարդն է կազմում Սուրբ Լուսավորիչ եկեղեցու մուտքի մոտ տեղադրված մեծատաղանդ Պողոս վարպետի կողմից 1291թ.-ին կերտված անզուգական խաչքարը: Գոշավանքը եղել է միջնադարի հոգևոր մշակույթի և գրչության ամենահայտնի կենտրոններից մեկը Հայաստանում: Պատմական աղբյուրներում այն հիշատակվում է որպես վարժարան, համալսարան, ուր ստեղծվել ու պահվել են բազմաթիվ ձեռագրեր:

Վերնիսաժը բաց շուկա-ցուցահանդես է Երևանի կենտրոնում, որտեղ կգտնեք հայկական ձեռագործ գլուխգործոցներ, բացառիկ հուշանվերներ և արվեստի գործեր:
Բացի հուշանվերներից և հայկական արվեստի գործերից, դուք կզարմանաք, ի թիվս այլ բաների․ կտեսնեք ստացիոնար հին հեռախոսի, ռադիոյի և մագնիտոֆոնի մասեր, վինտաժային սպասք, մեդալներ և չափազանց հին այլ իրեր:
Եթե գեղանկար եք ցանկանում գնել, կարող եք այցելել նաև Մարտիրոս Սարյանի հուշարձանի մոտ գտնվող մեկ այլ վերնիսաժ․ դա Նկարիչների վերնիսաժն է:

Այստեղ կարող եք ծանոթանալ հայկական կենցաղին և զգալ տեղական կյանքի իրական համը:
Հայ ժողովուրդը դարեր ի վեր հայտնի է իր հյուրընկալության ավանդույթներով, որի մեջ կարևոր դերակատարություն ունի հարուստ ու բազմազան խոհանոցը, համեղ միրգն ու բանջարեղենը, յուրահատուկ համեմունքներն ու քաղցրավենիքը: Այժմ էլ հայերը դեռ պահպանում են օրգանական սննդամթերք ստանալու տեխնոլոգիան և կերակրատեսակների ավանդական բաղադրատոմսերը:
Այստեղ կարելի է ձեռք բերել օրգանական կաթնամթերք, միրգ և բանջարեղեն, համեմունքներ, քաղցրավենիք և այլն: